Đây là đề xuất mới của Chính phủ gửi Quốc hội, được nêu rõ tại Tờ trình số 527/TTr-CP dự án Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi). Bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội để hình thành hệ thống bảo hiểm xã hội đa tầng là một trong số nội dung sửa đổi, bổ sung lớn của dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi).
Theo Chính phủ, Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 đã quy định về bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm xã hội tự nguyện và bảo hiểm hưu trí bổ sung. Do vậy, dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) bổ sung Chương III về trợ cấp hưu trí xã hội (từ Điều 20 đến Điều 24). Trong đó quy định: Công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên mà không có lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội hàng tháng và trợ cấp xã hội hàng tháng khác thì sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội do ngân sách Nhà nước đảm bảo.
Mức trợ cấp hưu trí xã hội hàng tháng do Chính phủ quy định phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và khả năng ngân sách Nhà nước từng thời kỳ.
Nhà nước khuyến khích các địa phương tùy theo điều kiện kinh tế - xã hội, khả năng cân đối ngân sách, kết hợp huy động các nguồn lực xã hội hỗ trợ thêm cho người hưởng trợ cấp hưu trí xã hội.
Dự thảo Luật cũng giao Chính phủ báo cáo Quốc hội quyết định điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội phù hợp với khả năng của ngân sách Nhà nước từng thời kỳ. Việc giảm độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội từ 80 tuổi xuống còn 75 tuổi sẽ giúp mở rộng đối tượng thụ hưởng trợ cấp hưu trí xã hội thêm khoảng 800.000 người cao tuổi được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội và bảo hiểm y tế.
Người lao động khi đến tuổi nghỉ hưu có thời gian đóng bảo hiểm xã hội (bao gồm cả bắt buộc và tự nguyện) mà chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu (chưa đủ 15 năm đóng) và cũng chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (chưa đủ 75 tuổi) thì được lựa chọn hưởng trợ cấp hàng tháng do quỹ bảo hiểm xã hội chi trả cho thời gian trước khi đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội tùy thuộc vào thời gian đóng, tiền lương, thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội của người lao động. Đồng thời, trong thời gian hưởng trợ cấp hàng tháng thì được hưởng bảo hiểm y tế do ngân sách Nhà nước đảm bảo.
Theo Chính phủ, quy định này giúp gia tăng thêm đối tượng hưởng trợ cấp hàng tháng mà ngân sách nhà nước không phát sinh tăng thêm nhiều (ngân sách Nhà nước chỉ hỗ trợ bảo hiểm y tế còn trợ cấp hàng tháng do quỹ bảo hiểm xã hội đảm bảo). Đồng thời, quỹ bảo hiểm xã hội cơ bản cũng không bị ảnh hưởng do trợ cấp hàng tháng được thực hiện trên nguyên tắc đóng – hưởng, được tính toán từ tiền đóng của người lao động và người sử dụng lao động vào quỹ bảo hiểm xã hội.
Theo tính toán, người lao động có thời gian đóng bảo hiểm xã hội là 5 năm với mức tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc bình quân như hiện nay, nếu người lao động không hưởng bảo hiểm xã hội một lần mà lựa chọn hưởng trợ cấp hàng tháng thì có thể được hưởng với mức thấp nhất bằng mức trợ cấp hưu trí xã hội ngay từ khi đủ tuổi nghỉ hưu thay vì phải chờ đến 75 tuổi.
Để phù hợp với thực tiễn triển khai trong khuyến khích các địa phương, đảm bảo tính ổn định, dự thảo Luật kế thừa quy định việc tổ chức thực hiện như hiện hành. Cụ thể: trợ cấp hưu trí xã hội do ngân sách Nhà nước đảm bảo sẽ do các địa phương tiếp tục thực hiện cùng các chính sách khác đối với người cao tuổi; trợ cấp hàng tháng do quỹ bảo hiểm xã hội đảm bảo sẽ do cơ quan bảo hiểm xã hội thực hiện.
Đề xuất hưởng trợ cấp hưu trí xã hội được Chính phủ căn cứ trên cơ sở chính trị là Nghị quyết số 28-NQ-CP và cơ sở thực tiễn. Tính đến cuối năm 2022, Việt Nam có khoảng 14,4 triệu người sau độ tuổi nghỉ hưu (từ 55 tuổi trở lên đối với nữ; từ 60 tuổi trở lên đối với nam). Tổng số người hưởng lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội hàng tháng, trợ cấp hưu trí xã hội là hơn 5,1 triệu người, chiếm khoảng 35% tổng số người sau độ tuổi nghỉ hưu. Trung ương xác định đến năm 2030, phấn đấu khoảng 60% số người sau độ tuổi nghỉ hưu được hưởng lương hưu, bảo hiểm xã hội và trợ cấp hưu trí xã hội.
