Lời tòa soạn:
Ông Thierry Vergon, Giám đốc Viện Pháp tại Việt Nam chăm chú xem những bức ảnh trưng bày tại Photo Hanoi'23. Ông trực tiếp tham gia điều phối các hoạt động này vì tò mò muốn xem những hình ảnh chân thực về văn hóa Việt Nam và sự chuyển mình của đất nước.
Bước đầu, liên hoan nhiếp ảnh quốc tế hai năm một lần Photo Hanoi'23 đã thành công trong việc nâng cao nhận thức của công chúng về văn hóa Hà Nội, định hình thị trường nhiếp ảnh và tạo ra một hệ sinh thái cho nhiếp ảnh bao gồm các phòng trưng bày, bảo tàng, nghệ sỹ , nhà sưu tập, nhà phê bình và công chúng, qua đó đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô.
Hà Nội đã và đang thực hiện Chiến lược quốc gia phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030.
Hà Nội cũng là địa phương đầu tiên ra nghị quyết về phát triển công nghiệp văn hóa, thể hiện quyết tâm của chính quyền thành phố đi tiên phong trong phát triển công nghiệp văn hóa nhằm thực hiện mục tiêu bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa lâu đời và đưa công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.
Đích đến đã rõ, nhưng hành trình còn nhiều gian nan. Bởi chỉ khi mỗi người dân hiểu đúng, hiểu đầy đủ khái niệm công nghiệp văn hóa thì mới có thể khai phá được tiềm năng của kho báu này.
Bài 1: Tiềm năng lớn để phát triển công nghiệp văn hóa
Nhạc trưởng Đồng Quang Vinh (sinh năm 1984) vẫn nhớ như in ánh mắt ngưỡng mộ của khán giả sau khi anh kết thúc trình diễn tiết mục thổi sáo bản nhạc truyền thống Xứ sở mặt trời mọc tại Nhật Bản. Khi đó anh mới là cậu bé 12 tuổi.
Sự hâm mộ của khán giả Nhật Bản ngày ấy đã khích lệ anh theo đuổi đam mê âm nhạc truyền thống và khiến anh thêm yêu, tự hào hơn với vốn văn hóa dân tộc. Anh nhận thấy kho tàng nhạc cụ của Việt Nam vô cùng phong phú và giàu tính biểu cảm, chẳng hạn như đàn bầu một dây có thể phát ra nhiều âm thanh, đàn K'ni có thể bắt chước tiếng người (tiếng trẻ khóc, tiếng mẹ ru con), và Klong Put được chơi bằng cách vỗ tay mà không chạm vào đàn.
Nhạc trưởng cho rằng tình yêu âm nhạc truyền thống đã truyền cảm hứng cho anh và các nghệ sỹ thành lập Sức Sống Mới - Dàn nhạc tre nứa duy nhất của Việt Nam.
“Chúng tôi đã đi lưu diễn khắp thế giới và được khán giả chào đón nồng nhiệt. Có một số khán giả nước ngoài, Việt kiều đã rơi nước mắt khi nghe nhạc dân tộc. Họ cho rằng những ca khúc của Sức Sống Mới vừa quen vừa lạ. Nhiều người thậm chí còn yêu cầu dàn nhạc chơi lại những bản nhạc khiến họ rơi lệ,” nhạc trưởng Đồng Quang Vinh nói.
“Ngôn ngữ của âm nhạc vượt qua biên giới địa lý. Chúng tôi chơi nhạc cổ điển của Việt Nam và thế giới bằng các nhạc cụ dân gian truyền thống. Đó là một cách hiệu quả để giới thiệu văn hóa đất nước," nhạc trưởng nói thêm.
Người yêu nhạc gần đây chứng kiến sự lên ngôi của ca khúc See Tình nằm trong album thứ 4 của Hoàng Thùy Linh do DTAP sáng tác. Dù đã ra mắt hơn 1 năm nhưng sức hút của ca khúc vẫn chưa hề phai nhạt. Nó đã lan rộng ra nhiều nước châu Á như Thái Lan, Trung Quốc, Hàn Quốc và rất nhiều người nổi tiếng như Psy, Choi Yena, các thành viên Super Junior, Exo Astro, Treasure đã nhảy theo giai điệu đáng yêu của bài hát.
Đồng Quang Vinh và Hoàng Thùy Linh là những nghệ sỹ trẻ Việt Nam đã đưa văn hóa Việt Nam ra khỏi biên giới và gặt hái được nhiều thành công. Số lượng sản phẩm Việt Nam tiếp cận khán giả quốc tế còn khiêm tốn, nhưng những thành công này được xem là tín hiệu vui cho âm nhạc và nghệ sỹ trẻ Việt Nam, cho thấy nếu được hỗ trợ nhiều hơn, họ sẽ bắt kịp xu hướng âm nhạc thế giới và quảng bá Việt Nam tốt hơn thông qua các sản phẩm văn hóa.
Nghệ thuật biểu diễn là một trong 12 lĩnh vực cơ cấu ngành văn hóa Việt Nam. Những người khác là điện ảnh; xuất bản; thời trang; mỹ thuật, nhiếp ảnh và triển lãm; truyền hình và đài phát thanh; du lịch văn hóa; quảng cáo; ngành kiến trúc; phần mềm và trò chơi; và các nghề thủ công truyền thống.
Công nghiệp văn hóa: Con gà đẻ trứng vàng
Trong lịch sử, văn hóa từng được cho là lĩnh vực mang lại lợi ích cho đời sống tinh thần của con người. Văn hóa hiện được xem là lĩnh vực đóng góp vào tăng trưởng kinh tế, với tỷ trọng đóng góp vào GDP ngày càng lớn. Vậy công nghiệp văn hóa là gì? Chúng ta đã nhận ra giá trị của viên ngọc quý này và mài giũa để nó tỏa sáng hay chưa?
Tiến sỹ Nguyễn Thị Quý Phương, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Báo chí và Truyền thông cho rằng đất nước nào cũng có nền văn hóa, nhưng không phải đất nước nào cũng có ngành công nghiệp văn hóa.
“Chúng ta đang nói về một ngành công nghiệp văn hóa mà khái niệm còn mơ hồ,” bà Phương nói.
Theo đó, UNESCO định nghĩa các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo là: “Các lĩnh vực hoạt động có tổ chức với mục đích chính là sản xuất hoặc sao chép, quảng bá, phân phối và/hoặc thương mại hóa hàng hóa, dịch vụ và các hoạt động có tính chất liên quan đến văn hóa, nghệ thuật hoặc di sản.”
Theo báo cáo của UNESCO vào tháng 2/2022, các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo chiếm 3,1% tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu và 6,2% việc làm toàn cầu vào năm 2020. Năm đó, đại dịch Covid-19 đã đặt ra những thách thức chưa từng có đối với thị trường này. Nhìn chung, người ta ước tính rằng các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo trên toàn thế giới đã “đánh rơi” khoảng 750 tỷ USD tổng giá trị gia tăng (GVA) và 10 triệu việc làm vào năm 2020 do đại dịch.
Những con số này cho thấy công nghiệp văn hóa hiện đang là “con gà đẻ trứng vàng” ở nhiều quốc gia và mục tiêu phát triển công nghiệp văn hóa thành ngành kinh tế mũi nhọn sẽ là hướng đi của Việt Nam phù hợp với xu thế thế giới.
Kho tư liệu thúc đẩy công nghiệp văn hóa
Hà Nội là thành phố đầu tiên của Việt Nam ban hành nghị quyết về phát triển công nghiệp văn hóa, thể hiện quyết tâm của người dân và chính quyền Hà Nội trong việc phát huy các giá trị văn hóa làm mũi nhọn kinh tế.
Nói về tiềm năng và nguồn lực của Hà Nội, Bí thư Thành ủy Hà Nội Đinh Tiến Dũng cho biết, Hà Nội là Thủ đô nghìn năm văn hiến, trung tâm văn hóa quan trọng của cả nước; nơi hội tụ những giá trị tinh hoa văn minh của dân tộc; nơi hội nhập những tinh hoa văn hóa của nhân loại.
Nhằm đẩy mạnh phát triển văn hóa, con người Hà Nội theo hướng bền vững, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế, Thành ủy Hà Nội vừa ban hành Nghị quyết “Phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.”
Bí thư Thành ủy Hà Nội Đinh Tiến Dũng nêu rõ, Thành ủy Hà Nội xác định phát triển công nghiệp văn hóa phải gắn kết và dựa trên cơ sở phát triển văn hóa, con người Việt Nam nói chung, Thủ đô nói riêng. Đây là điều kiện để phát huy tối đa nguồn lực văn hóa, con người, tạo nên sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng cho sự phát triển bền vững của Hà Nội.
“Phát triển công nghiệp văn hóa là ưu tiên trong chiến lược phát triển kinh tế-xã hội, với mục tiêu trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp hiệu quả vào tăng trưởng GDP, tạo thêm việc làm và thu nhập. Công nghiệp văn hóa sẽ tạo động lực thúc đẩy sự phát triển của các ngành, lĩnh vực khác, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển thủ đô nhanh và bền vững”, ông Dũng nói.
Ông cho biết phát triển công nghiệp văn hóa sẽ dựa trên nguyên tắc đảm bảo hài hòa giữa bảo tồn và phát triển, phát huy tiềm năng, thế mạnh và các giá trị văn hóa truyền thống làm nên bản sắc của Thủ đô ngàn năm văn hiến.
Thành ủy Hà Nội sẽ tập trung đầu tư phát triển một số lĩnh vực có tiềm năng, lợi thế như: Du lịch văn hóa; biểu diễn nghệ thuật; đồ thủ công; thiết kế; quảng cáo; mỹ thuật, nhiếp ảnh và triển lãm; phim ảnh; thời trang; ẩm thực; phần mềm và trò chơi giải trí; truyền hình và đài phát thanh; xuất bản…
Cụ thể, đến năm 2025, công nghiệp văn hóa Thủ đô trở thành ngành kinh tế quan trọng, tạo động lực mới cho phát triển kinh tế-văn hóa-xã hội. Đến năm 2030, công nghiệp văn hóa Thủ đô cơ bản trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của các ngành, lĩnh vực khác. Doanh thu của các ngành công nghiệp văn hóa sẽ tăng dần theo từng năm, phấn đấu đóng góp khoảng 8% GRDP của thành phố.
Đến năm 2045, công nghiệp văn hóa Thủ đô trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp khoảng 10% GRDP và góp phần phát triển toàn diện, bền vững kinh tế, văn hóa, xã hội của Thủ đô, đưa Hà Nội trở thành “Thành phố sáng tạo” của châu Á, thành phố kết nối toàn cầu, trung tâm văn hóa, du lịch lớn đặc sắc, có sức cạnh tranh quốc tế cao.
Đặc biệt, Hà Nội sẽ tập trung xây dựng, phát triển và định vị thương hiệu “Thành phố sáng tạo” đã được UNESCO công nhận thông qua hàng loạt biện pháp cụ thể như: xây dựng trung tâm thiết kế sáng tạo Hà Nội và các không gian sáng tạo; tổ chức Festival thiết kế sáng tạo Hà Nội thường niên và tạo mạng lưới các nhà thiết kế sáng tạo trẻ...
Chính quyền Hà Nội đã đầu tư rất nhiều cho việc phát triển du lịch văn hóa. Năm 2022, du lịch Thủ đô phục hồi mạnh mẽ, với tổng doanh thu ước đạt hơn 60 nghìn tỷ đồng (2,6 tỷ USD), tăng 5,3 lần so với năm 2021.
Hà Nội cũng đã triển khai kế hoạch hợp tác với các vùng, thủ đô nước ngoài như Athens (Hy Lạp), Ile-de-France (Pháp), Singapore, Hàn Quốc, Australia..., nâng tổng số lên hơn 100 vùng, lãnh thổ có quan hệ hợp tác với Hà Nội.
Nguồn nhân lực: Chìa khóa phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô
Để hiện thực hóa những kế hoạch đầy tham vọng, Chính quyền Hà Nội đang tập trung xây dựng và phát triển nguồn nhân lực, đẩy mạnh phát triển ngành công nghiệp văn hóa, từng bước đưa văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.
Thành phố xác định nguồn nhân lực là yếu tố cấu thành chủ yếu của ngành công nghiệp văn hóa, quyết định trực tiếp quá trình xây dựng thương hiệu, chất lượng, thế mạnh của ngành công nghiệp văn hóa Thủ đô. Nguồn nhân lực, nhất là chất lượng cao là yếu tố quyết định để phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô.
Các nhà quản lý và các nhà nghiên cứu văn hóa đã chỉ ra, nguồn nhân lực là nguồn lực quan trọng, phát huy tối đa sức mạnh của nguồn nhân lực sẽ góp phần xây dựng thành công ngành công nghiệp văn hóa.
Các loại hình nghệ thuật biểu diễn truyền thống như chèo, cải lương, tuồng bị ảnh hưởng rất nhiều bởi sự phát triển của xã hội hiện nay, điều này cũng ảnh hưởng đến đội ngũ nghệ sỹ. NSND Trung Hiếu, Giám đốc Nhà hát Kịch Hà Nội cho rằng, ở bất kỳ giai đoạn nào của ngành văn hóa, yếu tố con người luôn đóng vai trò quan trọng hàng đầu. Nếu không có sự đầu tư thỏa đáng về nguồn nhân lực, hệ thống cơ sở vật chất dù hiện đại đến mấy cũng không thể cho ra đời những tác phẩm có chất lượng nghệ thuật cao.
Nghệ sỹ Trung Hiếu mong muốn các nghệ sỹ trẻ được tạo điều kiện học hỏi, tiếp thu những tinh hoa văn hóa của các nước có nền công nghiệp văn hóa hiện đại, góp phần hội nhập văn hóa Đông Tây, phát triển công nghiệp văn hóa, đưa nghệ thuật nước nhà ra thế giới.
Kể từ khi trở thành thành viên Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO, Hà Nội luôn khơi dậy sức sáng tạo của giới trẻ. Đây là lực lượng năng động, nhiệt huyết với nhiều ý tưởng mới lạ, độc đáo.
Trên thực tế, những người trẻ tuổi vừa là những người thụ hưởng các giá trị văn hóa, vừa là những người tiên phong trong việc thúc đẩy ngành công nghiệp văn hóa, góp phần tạo ra các sản phẩm sáng tạo và những cách tiếp cận thị trường mới.
Định hình hệ sinh thái giáo dục đổi mới sáng tạo
Theo các chuyên gia văn hóa, khai phá tiềm năng con người và định hướng nghề nghiệp là sứ mệnh của giáo dục.
Việt Nam đã đề ra chiến lược công nghiệp hóa dựa trên định vị xúc tiến-giáo dục-văn hóa. Con người là chủ thể và là động lực của mọi hoạt động xã hội, trong đó có lao động và sáng tạo. Vì vậy, để phát triển công nghiệp văn hóa bền vững, cần bắt đầu từ những đứa trẻ được giáo dục, định hướng nghề nghiệp, kết nối với xã hội để sẵn sàng cho tương lai.
Giáo sư Chu Cẩm Thơ, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam khẳng định, hệ sinh thái giáo dục đổi mới sáng tạo là giải pháp tích hợp các mục tiêu phát triển giáo dục - sự nghiệp - công nghiệp văn hóa.
Điều này đòi hỏi trách nhiệm chủ động của các tổ chức nghề nghiệp, doanh nghiệp, nhà nghiên cứu, chuyên gia, nghệ sỹ… trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa phối hợp với nhà trường và ngành giáo dục xây dựng hệ sinh thái giáo dục sáng tạo phù hợp.
NSƯT Dương Minh Ánh, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội chia sẻ, Thủ đô có 6 đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp và chỉ có một cơ sở dạy nghề nghệ thuật.
Các đơn vị này chính là không gian sáng tạo chính thức để nuôi dưỡng, ươm mầm, phát hiện và phát triển tài năng, đồng thời mở ra cơ hội cho các nghệ sĩ trẻ.
Hiện nay, Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội cũng đặt mục tiêu trở thành trường tiên phong trong giáo dục sáng tạo để đào tạo ra những công dân sáng tạo của thủ đô.
Bà Ánh cho rằng, cần có chính sách phù hợp trong đào tạo, bồi dưỡng, phát hiện nhân tài bởi nguồn nhân lực là yếu tố then chốt để phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô.
