Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam nhận định: Nguyên liệu thô sơ của Việt Nam chưa được chế biến thành những sản phẩm văn hóa cao cấp. Bà chia sẻ với báo Kinh tế&Đô thị về tình trạng chung của ngành văn hóa quốc gia và đưa ra một số giải pháp khắc phục.
Còn nhiều trở ngại
- Theo bà, ngành công nghiệp văn hóa có vai trò như thế nào trong việc thực hiện mục tiêu phát triển đất nước?
Trước năm 2016, công nghiệp văn hóa là một khái niệm xa lạ ở Việt Nam. Kết quả khảo sát của chúng tôi vào năm 2018 chỉ ra rằng truyền hình, đài phát thanh và điện ảnh là những ngành công nghiệp văn hóa phổ biến nhất, tiếp theo là quảng cáo; ngành kiến trúc; du lịch văn hóa; biểu diễn nghệ thuật; mỹ thuật, nhiếp ảnh và triển lãm; đồ thủ công; xuất bản; thiết kế; thời trang.
Từ năm 2016 đến nay, các chính sách liên quan đến công nghiệp văn hóa của Việt Nam nhìn chung được tổ chức trên cơ sở nhận thức văn hóa là một nền kinh tế thị trường với các sản phẩm và dịch vụ. Chúng tôi đã quan tâm nhiều hơn đến nhu cầu văn hóa của người Việt Nam và thúc đẩy vai trò của xã hội dân sự trong việc hỗ trợ sáng tạo và bảo vệ quyền của các nghệ sĩ.
Việt Nam đã tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng kinh tế tri thức thông qua những thay đổi thuận lợi về thể chế, biến tài nguyên văn hóa thành hàng hóa, nguyên liệu cho công nghiệp văn hóa.
Sự phát triển của ngành công nghiệp văn hóa đã trở thành tâm điểm của nhiều hội nghị quốc gia và quốc tế. Các cuộc tham vấn với UNESCO, Hội đồng Anh, Viện Goethe, các đại sứ quán đã giúp Việt Nam nhìn nhận và nhận thức rõ hơn về phát triển công nghiệp văn hóa trong đời sống xã hội.
- Theo bà, các ngành công nghiệp văn hóa có những đóng góp tích cực nào trong phát triển kinh tế-xã hội?
Công nghiệp văn hóa tạo ra một thị trường cạnh tranh và đang tăng trưởng mạnh mẽ trong thời gian gần đây, ngành công nghiệp văn hóa đang được công nhận là một ngành kinh tế có tốc độ tăng trưởng ở cả thị trường trong và ngoài nước. Công nghiệp văn hóa Việt Nam đang khai thác nguồn lực của mình và cố gắng thu hẹp khoảng cách về thị trường để cạnh tranh với các doanh nghiệp trên toàn thế giới.
- Việt Nam có nhiều tiềm năng phát triển công nghiệp văn hóa do dân số đông, nền văn hóa phong phú và hội nhập vào xã hội hiện đại. Chính phủ cũng đang có những nỗ lực mạnh mẽ để hỗ trợ sự phát triển của ngành công nghiệp văn hóa. Vậy tại sao ngành công nghiệp này chưa phát huy được thế mạnh từ nguồn tài nguyên văn hóa phong phú của mình?
Thực tế, người Việt vẫn chuộng hàng ngoại hơn hàng nội bởi hàng nội thiếu tính độc đáo, tính ứng dụng và thể hiện sinh động bản sắc văn hóa. Vì vậy, những vật phẩm văn hóa “made in Vietnam” chưa đáp ứng được nhu cầu hưởng thụ và tiêu dùng văn hóa ngày càng cao của dân tộc. Hệ quả là thị trường văn hóa trong nước đang bị xâm chiếm bởi các sản phẩm công nghiệp văn hóa từ Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc.
Việt Nam có thể khai thác cơ sở hạ tầng phong phú và 198 không gian sáng tạo trên khắp đất nước để biến các ngành công nghiệp văn hóa của mình thành một sức mạnh mềm. Tuy nhiên, các không gian sáng tạo văn hóa này hoạt động chưa hiệu quả. Mặt khác, việc chưa coi công nghiệp văn hóa là lĩnh vực kết hợp chặt chẽ giữa sáng tạo, công nghệ và bản quyền đã khiến nguồn tài nguyên này chưa hấp dẫn đối với người nước ngoài.
Phát triển hài hòa giữa kinh tế và văn hóa
- Vậy Việt Nam cần làm gì để bứt phá trong lĩnh vực này, theo bà?
Công nghiệp văn hóa cần được phát triển đồng thời cân đối giữa lợi ích kinh tế và văn hóa; điều này sẽ đảm bảo rằng các vấn đề về con người và văn hóa được đưa vào quá trình phát triển kinh tế cũng như khả năng thích ứng của ngành với Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và các công nghệ hiện đại.
Để mở rộng thị trường và khai thác các nguồn tài nguyên văn hóa, các cơ quan chính phủ cần tích cực hợp tác, thúc đẩy thương mại và quảng bá các sản phẩm công nghiệp văn hóa của Việt Nam ra thế giới.
- Bà có thể đưa ra những giải pháp cụ thể để đạt được mục tiêu trên?
Nhà nước cần hoàn thiện thể chế, chính sách, kịp thời tháo gỡ nút thắt, hình thành khuôn khổ pháp lý, thể chế để khai thác mọi tiềm năng, nguồn lực, tạo động lực cho công nghiệp văn hóa phát triển, đáp ứng yêu cầu thị trường.
Thứ hai, phải hoàn thiện thị trường văn hóa, trong đó ưu tiên phát triển một số ngành công nghiệp văn hóa. Nhà nước cần có cơ chế thuận lợi, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư vào công nghiệp văn hóa.
Mặt khác, chú trọng phát triển một số ngành công nghiệp văn hóa có tiềm năng, lợi thế như điện ảnh, nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm, du lịch văn hóa; khuyến khích phát triển các loại hình nghệ thuật đương đại, từng bước nâng cao sức cạnh tranh của các ngành công nghiệp văn hóa.
Bước thứ ba là hiện đại hóa cơ chế đầu tư tài chính trong công nghiệp văn hóa. Tạo không gian hoặc môi trường sáng tạo là một câu trả lời quan trọng khác ngày nay. Phát triển nhân tài (văn nghệ sỹ, trí thức) cũng là một giải pháp quan trọng để phát triển kinh doanh văn hóa.
Giải pháp thứ tư là đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng của lĩnh vực văn hóa.
Cuối cùng, cần tăng cường gắn kết giữa truyền thống và hiện đại trong thiết kế, sản xuất và phân phối các sản phẩm và dịch vụ công nghiệp văn hóa.
- Cảm ơn bà đã dành thời gian chia sẻ!
